Ο ευρωπαϊκός τραπεζικός κλάδος διανύει ήδη την πέμπτη χρονιά κρίσης του. Μία κρίση που από εγγενής χρηματοπιστωτική το 2008, με παγκόσμιες διαστάσεις και ισχυρές πιέσεις που δικαιολογούν τη σύγκριση με την αντίστοιχη του 1929, μετατράπηκε σε κρίση χρέους κρατών το 2011-2012 με συστημικά χαρακτηριστικά, απειλώντας εκ νέου την ακόμα εύθραυστη παγκόσμια οικονομία. Τα αίτια της κρίσης αποτελούν αντικείμενο μελέτης από πολλούς ερευνητές παγκοσμίως και από διαφορετικές οπτικές γωνίες, αλλά κοινός τόπος φαίνεται να είναι το εξής συμπέρασμα: Η δογματική προσήλωση στην έννοια της απορρύθμισης την τελευταία τριακονταετία, με την πεποίθηση ότι οι αγορές έχουν την ικανότητα να αυτορυθμίζονται, οδήγησε στη δημιουργία και τη γιγάντωση τόσο του παραδοσιακού, όσο και του λεγόμενου σκιώδους τραπεζικού συστήματος (shadow banking system) επιτρέποντας τη δημιουργία ιδιαίτερα υψηλών επιπέδων μόχλευσης της οικονομίας κυρίως των δυτικών ανεπτυγμένων κρατών. Το γεγονός ότι τα χρηματοπιστωτικά ιδρύματα ήταν “πολύ μεγάλα” και “πολύ συνδεδεμένα” να αποτύχουν (“too big to fail” και “too interconnected to fail”) επέφερε σημαντική αύξηση της πιθανότητας εμφάνισης συστημικού κινδύνου, κίνδυνος ο οποίος ακόμα και σήμερα είναι υπαρκτός, αν και τα κράτη προσπάθησαν να τον αποτρέψουν, πολλές φορές εις βάρος των πολιτών.

Η ιδεολογία της αυτορρυθμιζόμενης χρηματοπιστωτικής αγοράς φαίνεται να έχει αποτύχει. Είναι χαρακτηριστική η δήλωση του πρώην επικεφαλής της Κεντρικής Τράπεζας των ΗΠΑ Alan Greenspan, ένθερμου υποστηρικτή της ιδέας της αυτορρύθμισης μέχρι την έκρηξη της χρηματοπιστωτικής κρίσης του 2008, ότι κάτι που πίστευε για δεκαετίες τελικά δεν φαίνεται να λειτουργεί στην πράξη. Στο πλαίσιο αυτό, οι εποπτικές αρχές σε ευρωπαϊκό και αμερικανικό επίπεδο συζητούν τη μεταρρύθμιση των τραπεζικών τους κλάδων, με βασικό στόχο να αποφευχθεί μια παρόμοια κρίση στο μέλλον.

Ο τραπεζικός κλάδος λοιπόν βρίσκεται στο επίκεντρο του οικονομικού ενδιαφέροντος, τουλάχιστον σε ευρωπαϊκό επίπεδο. Και δεν θα μπορούσε να μην ήταν, εφόσον αποτελεί ουσιαστικά τον βασικό διαμεσολαβητή των ροών κεφαλαίου από τις πλεονασματικές στις ελλειμματικές οικονομικές μονάδες, ή με απλά λόγια βασικό ρυθμιστή της παροχής ρευστότητας στην λεγόμενη πραγματική οικονομία. Επομένως, όταν ο τραπεζικός κλάδος μιας οικονομίας αντιμετωπίζει πρόβλημα, το πρόβλημα αυτό διαχέεται στην λεγόμενη πραγματική οικονομία με διάφορες μορφές, από έλλειψη ρευστότητας για την κάλυψη των βραχυπρόθεσμων υποχρεώσεων μέχρι και έλλειψη κεφαλαίων για την πραγματοποίηση επενδύσεων.

Στις παραγράφους που ακολουθούν επιχειρείται μια σύντομη περιγραφή της διαδικασίας υπερμόχλευσης της ευρωπαϊκής οικονομίας (ενότητα Α) και στη συνέχεια μια παρουσίαση του κλάδου των τραπεζών στην Ευρώπη (ενότητα Β).

Νίκος Δασκαλάκης